Drie jongeren over non-binair zijn: ‘Ik voel me enorm vrij’

‘Een non-binair persoon is iemand die zich niet thuis voelt in de binaire gendercategorieën man of vrouw en zich beter voelt bij een andere niet-binaire genderidentiteit.’ Transgender Infopunt geeft dit als algemene definitie. Maar wat betekent het nu om non-binair te zijn? Hoe komt het dat niet iedereen het erkent en respecteert? Zien non-binaire personen iets veranderen in onze samenleving? Drie jongeren delen hun verhaal.

‘Als ik eerlijk ben, was ik niet zo hard bezig met het gendervraagstuk’, vertelt Kit (21, die/hun) me. ‘Ik begon er pas over na te denken toen ik merkte dat de samenleving waarin ik leefde – en nog steeds in leef – heel veel waarde hecht aan gender, vooral dan met de identiteiten man en vrouw. Jongens dragen blauw, voetballen, zijn stoer en laten heel wat vrouwenharten sneller slaan, terwijl meisjes roze dragen, dansen en ontzettend lief en onschuldig zijn. Ik merkte dat ik niet in die hokjes paste, zowel niet in het hokje vrouw als in het hokje man. Non-binair zijn is voor mij een enorme persoonlijke vrijheid’, sluit Kit af. Ik ben niet langer verbonden aan die vaste hokjes die onze heteronormatieve samenleving ons oplegt.’

Astor (20, die/hun) deelt een gelijkaardige ervaring en voegt eraan toe dat dit geen definitief antwoord is. ‘Voorlopig zal ik nooit echt weten met welke genderidentiteit ik me het meest identificeer, maar ik weet heel zeker dat ik noch man noch vrouw ben’, zegt Astor. ‘Het niet weten is helemaal niet het belangrijkste op dit moment in m’n leven. Die onwetendheid geeft me – zoals Kit eerder al zei – een enorme vrijheid: ik voel me niet langer verplicht te zoeken naar een ‘juiste’ identiteit. In plaats daarvan zie ik het non-binaire als iets waar ik zelf een nieuwe betekenis aan geef. Iemand anders die me ziet in het straatbeeld kan perfect denken dat ik een mannelijke vrouw, vrouwelijke man of genderfluïde man of vrouw ben. Dat maakt me in se niet zo veel uit. Ik weet voor mezelf dat ik op dit moment buiten die hokjes, dus zowel tussen als buiten dat spectrum man-vrouw val.’

Nieuwste modewoord of eeuwenoude identiteit?

Tegenstanders van de ‘nieuwe’ genderidentiteit durven non-binariteit wel eens te reduceren tot een Amerikaanse, uit de hand gelopen hype die voor het eerst enkele jaren geleden geïntroduceerd is door een groepje ‘über woke’ Gen-Z’ers. Bovendien verwijten  ze zowel jongeren als de media ervan seksualiteit en gender door hun strot te rammen in onder andere muziek, films en series. Recente voorbeelden van mediafiguren die al door het slijk werden gehaald: Demi Lovato , bekend van hun nummers Heart Attack en Cool fort he Summer, Sam Smith die onder andere Stay With Me en Unholy zingt, en Joppe De Campeneere. Die laatste is nu projectmanager bij Wel Jong vzw, maar was in het verleden ook freelancejournalist, onder andere bij Knack.

‘Tot op de dag van vandaag zijn er culturen die een derde, een vierde of zelfs een vijfde gender omarmen’

Toch lijkt onze geschiedenis iets anders te vertellen: non-binaire personen zijn er altijd al geweest, ze bestaan al eeuwen, zelfs millennia lang. De eerste sporen van non-binariteit gaan terug tot het oude Nabije Oosten. Dat schrijft Meg Leach in haar artikel over de geschiedenis van non-binaire genderidentiteiten.

In Mesopotamië had je Hijra, mensen van het derde gender, die hun goden eerden en dienden. Ze waren priesters met zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen die zich noch als man, noch als vrouw identificeerden. Jeanne d’Arc wordt gezien als een nationale heldin van Frankrijk, omdat ze een cruciale rol speelde tijdens de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Maar hier komt de aap uit de mouw: critici beweren dat het nooit echt duidelijk was of Jeanne d’Arc zich effectief identificeerde als vrouw. Uit geschriften is duidelijk hoe die in de 15^e eeuw kleding droeg, die in die tijdsperiode uitsluitend voor mannen bestemd was. Ook weigerde die hun haar te laten groeien en zocht die voortdurend een balans tussen het mannelijke en het vrouwelijke.

‘Thema’s als gender en seksualiteit moeten bespreekbaarder worden op school’

Non-binariteit heeft anno 2023 een heel andere invulling dan enkele eeuwen geleden: toen was het meer een derde gender dat zich tussen man en vrouw bevond, nu is het alles wat buiten dat binaire spectrum valt.

Tot op de dag van vandaag zijn er culturen die een derde, een vierde of zelfs een vijfde gender omarmen. Amerikaanse, inheemse gemeenschappen spreken al drie decennialang over two-spirit. Two-spirit-mensen dragen zowel de mannelijke als de vrouwelijke ziel in zich, waardoor ze de gave bezitten om het leven door de ogen van beide genderidentiteiten te zien. In de Hawaïaanse en Tahitiaanse cultuur worden Mahu enorm gewaardeerd en gerespecteerd. Mahu aanvaarden zowel mannelijke als vrouwelijke (karakter)eigenschappen en zijn een soort brug tussen beide genderidentiteiten. Ze zijn meesters, genezers en vertegenwoordigers van eeuwenoude tradities.

‘Het argument dat non-binariteit een eeuwenoud gegeven is, vind ik interessant en waardevol’, zegt Astor. ‘Enerzijds kan je hiermee aantonen dat het fenomeen niet iets nieuws is van de laatste jaren, juist omdat het in verschillende tijdsperiodes van het oude Nabije Oosten, tot de late middeleeuwen en zelfs nu in de eigen tijd een courant gebruikte term is. Anderzijds vrees ik wel dat het argument niet bij iedereen even hard zal aanslaan, omdat het in de geschiedenis voornamelijk gebruikt werd in een religieuze of spirituele context. Religie en spiritualiteit zijn nu net twee domeinen waar onze westerse samenleving soms moeite mee heeft. Beide domeinen werken vooral op gevoel, emoties en instinct, terwijl onze samenleving voornamelijk rust op logica, feiten en wetenschap.’

Jong geleerd is oud gedaan

‘Toch denk ik dat het zeer leerrijk en waardevol is om kinderen van jongs af aan deze informatie aan te bieden’, zegt Flo (20, zij/die). ‘Die gendergeschiedenis kan een eerste stap zijn om zaken als non-binariteit te aanvaarden. In het algemeen denk ik dat thema’s als gender en seksualiteit bespreekbaarder moeten worden op school. Het zorgt ervoor dat kinderen en jongeren er meer open over kunnen en durven praten. Ik zie het echt als een win-winsituatie. Voor jongeren die zelf worstelen met genderrollen of hun seksuele voorkeur wordt de drempel minder groot om iemand om raad of hulp te vragen, omdat gender en seksualiteit dankzij lessen op school uit de taboesfeer gehaald worden. Voor jongeren die comfortabel zijn in hun cis-genderidentiteit en heteroseksualiteit kunnen lessen op school ervoor zorgen dat ze iets bijleren over bepaalde minderheidsgroepen, waar ze anders nooit mee in aanraking zouden komen.

Zowel Kit als Astor volgen Flo’s standpunt en voegen er nog aan toe dat kinderen sneller bijleren dan jongeren, en zeker sneller dan volwassenen. ‘Als het aan mij lag zou ik al in de lagere school – vanaf het vijfde leerjaar ongeveer – thema’s als gender en seksualiteit implementeren in het lespakket’, zegt Kit. ‘Juist omdat kinderen nog heel ‘kneedbaar’ zijn en snel informatie kunnen opslaan. Als je hun op jonge leeftijd bijvoorbeeld al leert wat het belang is van elkaars voornaamwoorden te vragen, die correct te gebruiken en te respecteren, zullen ze dat zeker ook toepassen in het dagelijks leven en zo ongemakkelijke of kwetsende situaties vermijden.’

‘Letterlijk iedereen – ongeacht huidskleur, seksuele voorkeur of afkomst – kan beslissen om voortaan alleen nog de voornaamwoorden die/hun te gebruiken’

‘Het hele curriculum of lessenpakket van lagere en middelbare schoolkinderen moet natuurlijk niet aangepast worden’, benadrukt Astor. ‘Volgens mij is het zeker al voldoende om als leerkracht in bepaalde vakken als Geschiedenis, Wereldoriëntatie of Mens & Samenleving een paar lessen lang de focus te leggen op thema’s als seksualiteit en gender. Dan passen ze perfect in het rijtje van thema’s als feminisme en racisme, die nu al deel zijn van vele leerpakketten.’ Die voegt er ook nog aan toe dat het nu ontzettend belangrijk is om non-binariteit – net als veel andere genderidentiteiten en seksuele voorkeuren – uit die taboesfeer te halen door te benadrukken hoe normaal ze eigenlijk zijn. ‘Balanceren tussen of buiten het genderspectrum is niet iets buitengewoons dat uitsluitend is weggelegd voor traditionele priesters of genezers’, sluit Astor af. ‘Letterlijk iedereen, ongeacht huidskleur, seksuele voorkeur of afkomst kan beslissen om voortaan – net als ik – alleen nog de voornaamwoorden die en hun te gebruiken.’

‘Talkin’ about a revolution’

‘Soms lijkt het allemaal wat snel te gaan voor heteroseksuele mensen die nog nooit stilgestaan hebben bij hun eigen seksualiteit of genderidentiteit’, vindt Flo. ‘Kijk maar naar de verschillende genderidentiteiten, genderspectra, nieuwe voornaamwoorden of meer representatien, zowel online als in de filmwereld. Ik kan er best inkomen dat die veranderingen vreemd zijn of moeilijk te begrijpen. Dat wil niet zeggen dat we ze uit de weg moeten gaan en onwetend moeten blijven. Voor heel wat jongeren is het nu eenmaal een dagelijkse realiteit om non-binair te zijn. Het minste wat we als samenleving kunnen doen is hen respecteren als persoon, net zoals we dat voor anderen ook zouden doen. Dat kan heel concreet door eerst te vragen naar iemands voornaamwoorden en ze dan correct te gebruiken, door representatie in verschillende media – denk bijvoorbeeld aan de Netflix-serie Sex Education – of  door actief het gesprek hierover aan te gaan, met vrienden of op school.’

‘Het is niet erg als mensen eens de foute voornaamwoorden gebruiken. Ik apprecieer het al enorm als mensen de moeite willen doen om hun taal aan te passen’ – Kit

Enerzijds denkt Astor dat we er als samenleving al enorm op vooruit zijn gegaan als we het hebben over seksualiteit en gender. Zo haalde die aan dat anticonceptie bijvoorbeeld pas eind jaren 60 uit de taboesfeer verdween. Het homohuwelijk werd in België pas in 2003 gelegaliseerd, hiermee was het na Nederland het tweede land wereldwijd dat dit doorvoerde.

Anderzijds voelt het voor hen aan alsof het niet snel genoeg gaat en wordt het pijnlijk duidelijk dat Astor af en toe in een bubbel leeft met allemaal gelijkgezinden. ‘Doordat mensen met dezelfde ideeën, waarden en normen vaak neigen samen te klitten, voelt het soms aan als een wij-zij-verhaal: wij, de progressieve jeugd die juist is en alles lijkt te weten en zij, de conservatieve, oudere generatie die fout is en niet wil veranderen, of omgekeerd natuurlijk’, vertelt Astor. ‘Ik vrees dat we zonder conflict of discussie geen positieve veranderingen kunnen doorvoeren. Historisch gezien is het iets dat altijd zal terugkomen: als je ingaat tegen de heteronormatieve normen van de samenleving, dan kan je conflict verwachten. Kijk maar naar zaken als feminisme, de hiv-crisis en homorechten.’

Flo en Kit delen dezelfde mening als Astor. Ten slotte voegt Kit er nog aan toe dat het absoluut niet erg is als mensen eens de foute voornaamwoorden gebruiken. ‘Ik apprecieer het al enorm als mensen de moeite willen doen om hun taal aan te passen, omdat ze me blijven respecteren als mens, ondanks m’n ‘nieuwe’ genderidentiteit’, deelt die. ‘Hetzelfde heb ik met representatie in de media: in se zijn mediahuizen of streamingplatformen niet verplicht non-binaire personages in hun media te implementeren. Als ze dat toch doen, – met de juiste intentie natuurlijk, als in: respect en begrip voor non-binaire personen tonen – dan voel ik me meer gezien en begrepen. Eigenlijk draait het allemaal om respect, respect voor elkaar, voor de medemens ongeacht hun seksualiteit, gender, huidskleur, afkomst, sociale status, enzovoort. Specifiek voor ons, non-binaire personen, gaat het dan onder andere over onze effectieve genderidentiteit erkennen en onze voornaamwoorden correct proberen te gebruiken.

Heb je vragen over gender of seksualiteit? Dan kan je altijd terecht bij organisaties als Wel Jong vzw of Lumi.

Tekst: Noah Frooninckx Buelens
Foto: © Astor Brumagne, © Kit Savonet, © Flo Sondervorst