Moeten jongeren vliegschaamte hebben? ‘Eens op het vliegtuig, bekruipt me een schuldgevoel’

Brussels Airlines liet midden februari weten dat ze na vier jaar opnieuw een cursus zullen organiseren om mensen van hun vliegangst af te helpen. Prijskaartje: 1000 euro. Maar is vliegschaamte bij jongeren geen groter probleem dan vliegangst? ‘Als het niet absoluut noodzakelijk is, dan vlieg ik niet en zoek ik een trein.’

Mensen die met vliegschaamte kampen, voelen zich er niet comfortabel bij om het vliegtuig te nemen en verkiezen daarom een minder milieubelastend transportmiddel. Nochtans blijft het vliegtuig een populaire keuze bij Vlaamse reizigers. De vier Vlaamse luchthavens – Brussels Airport, Luchthaven Antwerpen, Luchthaven Oostende-Brugge en de Internationale Luchthaven Kortrijk-Wevelgem – kregen in 2022 samen maar liefst 19,5 miljoen passagiers over de vloer, dat blijkt uit cijfers van Statistiek Vlaanderen.

‘Als een vlucht 50 euro kost, dan ben ik bereid om 100 euro voor een trein naar dezelfde locatie te betalen’

Ook op Europees niveau neemt het aantal vliegtuigpassagiers al sinds 1993 toe. Dat blijkt uit cijfers van het Europees Parlement.  Door corona daalde het aantal Europese passagiers in 2020 met 73,3%, maar toen het normale leven zich weer op gang trok, ging dat aantal weer de lucht in. Ondanks de groeiende bezorgdheid over het klimaat geeft slechts één op tien bevraagden van de Eurobarometerenquête aan meer aandacht te besteden aan de CO2-voetafdruk van hun transportmiddelen.

Ook al stellen deze cijfers weinig gerust, toch zijn er heel wat jongeren die een vlucht toch liefst vermijden. Lars Debrabandere (20) betrad als 20-jarige nog geen enkele keer het luchtruim. ‘Ik zou het heel vervelend vinden om het vliegtuig te nemen’, zegt hij. ‘De voornaamste reden daarvoor is het klimaat, maar mijn ouders moedigden vliegen ook nooit aan. Voor een citytrip van drie dagen het vliegtuig nemen, is bij ons thuis echt not done.’ Ook in de toekomst zou Lars het liefst zijn vlieggedrag binnen de perken houden, al zijn er wel enkele uitzonderingen. ‘Als ik later een groot avontuur wil aangaan, dan zal een vlucht nemen mij niet tegenhouden. Maar als de mogelijkheid er is om niet te vliegen, dan vlieg ik niet. Pas als de verplaatsing praktisch echt op geen andere manier mogelijk is, zal ik een vliegticket kopen.’

Lars (20) vloog nog nooit met het vliegtuig, maar sluit niet uit dat dat in de toekomst kan veranderen. © Staf Smets

Ook Elise Verkaeren (19) en Dauwke Van Kerckhove (21) hebben vliegschaamte. ‘Omwille van mijn studie in Leeds moet ik geregeld het vliegtuig nemen voor een korte afstand’, zegt Dauwke. ‘In eerste instantie bekijk ik of het traject met de trein te overbruggen valt, maar dat komt vaak veel duurder uit waardoor de keuze snel gemaakt is. Eens op het vliegtuig bekruipt me wel een gevoel van schaamte omwille van de grote CO2-uitstoot.’

Elise is daarentegen wel bereid om een groter bedrag op tafel te leggen als dat nodig is om een vlucht te vermijden. ‘Stel dat een vlucht 50 euro kost, dan ben ik bereid om 100 euro te betalen voor een trein naar dezelfde locatie. Als ik toch het vliegtuig neem, dan zoek ik voor mezelf een excuus om de vlucht goed te praten. Een klassieker is dan “Ik vlieg al amper, dus één keertje vliegen is niet erg” of “Ik kan de verplaatsing echt op geen andere manier doen”. Eens op de vlucht steekt het gevoel van schaamte dan wel de kop op.’

Elise (19) is bereid om meer te betalen voor een treinticket dan voor en vliegticket. © Staf Smets

Maar is de vliegschaamte waar deze jongeren mee kampen wel terecht? Sven Buyle, doctor-assistent aan het departement transport en ruimtelijke economie van de Universiteit Antwerpen, vindt het een moeilijke kwestie. ‘Het soort vlucht dat je neemt bepaalt of je vliegschaamte al dan niet terecht is’, zegt hij. ‘Hoe langer je vlucht, hoe meer die te verantwoorden valt. Bij lange vluchten is het zelfs beter om het vliegtuig te nemen dan in je eentje met de auto te gaan.’ Voor korte vluchten vindt Sven een dosis vliegschaamte wel op zijn plaats. ‘Een vliegtuig verbruikt voornamelijk brandstof bij het opstijgen en bij de landing. Op dat moment stoot het dus het meeste CO2 uit, wat nadelige klimaatgevolgen heeft. Voor een korte vlucht is vliegschaamte dus zeker terecht, vooral wanneer je een vlucht naar een willekeurige stad boekt, puur omdat er een spotgoedkoop ticket is.’

‘Als iedereen denkt dat zijn persoonlijke bijdrage niet van belang is, dan gaat er niet veel veranderen’

Daar kan Sven Buyle van Universiteit Antwerpen in volgen, al is er wel een belangrijke kanttekening nodig. ‘Er moeten inderdaad initiatieven vanuit het bedrijfsleven komen om minder te vliegen’, benadrukt hij. ‘Zo besloten alle Vlaamse universiteiten om het vliegtuig te verbieden voor verplaatsingen die in minder dan acht uur met de trein haalbaar zijn.’ Maar de acties van het individu zijn zeker niet te verwaarlozen. ‘Als iedereen denkt dat zijn persoonlijke bijdrage geen impact heeft, dan gaat er niet veel veranderen. Pas wanneer een grote groep besluit om geen korte afstandsvluchten meer te nemen, kan je een impact hebben op het economisch model van een luchtvaartmaatschappij. Ze moeten er tenslotte nog altijd in slagen om hun vluchten te vullen.’

Gelukkig zijn er oplossingen voor de vliegschaamtegevoelige zielen onder ons. Zo kan je op de website van Treelogical de uitstoot van je vlucht compenseren door de site een bedrag te laten berekenen dat de voetafdruk van jouw vlucht compenseert. Zo zou je bijvoorbeeld voor een heen- en terugvlucht van België naar Marokko, waarbij je persoonlijke uitstoot 1573 kilogram CO2 bedraagt, slechts 26 euro moeten storten als compensatie. Met dit geld plant Treelogical dan bomen aan in Peru of Ecuador. Simpel, toch?

Zo simpel is het volgens Sven spijtig genoeg niet. ‘Ik zie dat compensatiebedrag eerder als een manier om je schuldgevoel af te kopen.’ Bovendien gelooft hij niet dat je je hele CO2-uitstoot echt kan compenseren met zo een klein bedrag. ‘Er is volgens mij weinig controle op die compensatieinitiatieven, dus je kan nooit echt zeker zijn of de CO2 die je uitstoot daadwerkelijk gecompenseerd wordt.’

Tekst: Staf Smets
Foto’s: © Staf Smets